De zon zakt, de statige beuken komen los uit de nevel die over de grond drijft. Een paar konijntjes spelen rond de mysterieuze heuvel in het bos. Landgoed Nijenburg is een sprookjesbos, maar wel één waar de effecten van de huidige tijd hun sporen hebben nagelaten.
Landgoed Nijenburg en het Heilooërbos liggen op de strandwal tussen Heiloo en Alkmaar. Het biedt een interessante combinatie van 'beleving': natuur, cultuur, historie en mystiek. Het bos wordt doorsneden door twee belangrijke verkeersaders: de N203 naar Alkmaar en de spoorlijn. Ondanks dat de effecten hiervan in het hele bos te merken zijn, behoudt het landgoed toch zijn serene en rustige karakter.
Het bos
Het bos rond het landgoed, ook wel Heilooërbos genoemd, ligt op de strandwal van Limmen naar Alkmaar. Ongeveer 4.000 jaar geleden vormde deze wal de bescherming tegen de zee. Later, toen de zee een stuk westelijker lag, vormde de hoge, zandige wal tussen de natte strandvlakten met zijn kwelders een aantrekkelijk woongebied. Hoewel men in de loop der eeuwen heel wat van de oorspronkelijke 'duintjes' heeft afgegraven, ligt het bos nog aanzienlijk hoger dan de omliggende polders.
Het huidige Heilooërbos stamt uit het begin van de 18e eeuw. Al in de middeleeuwen was het een dicht bebost gebied, maar in 1573 werd het oude bos gekapt tijdens het beleg van Alkmaar. Daarna is de grond in gebruik gekomen voor de landbouw. De grens van de kleine akkertjes uit die periode werd gevormd door lage walletjes. Door het gehele bos heen zijn hier en daar nog de resten te zien van deze wallen.
In het begin van de 18e eeuw is het huidige bos aangeplant in verband met de bouw van het landhuis Nijenburg dat aan de oostzijde van de Rijksweg ligt. Het huis werd omgeven door een parkaanleg in Franse stijl met statige bomenlanen die tot vandaag de dag herkenbaar zijn. De rest van het bos werd gebruikt om in te wandelen en voor hakhout.
Het bos is erg gevarieerd: op sommige plaatsen is het zo dicht dat je je weg moet zoeken tussen overhangende takken, op andere plaatsen loop je ruim tussen de beuken door.
Het Landhuis
Het huidige landhuis is gebouwd in het begin van de 18e eeuw in de stijl van het Hollandse classicisme. In de 19e eeuw is het huis witgepleisterd en voorzien van grotere vensters. Delen van het park werden gewijzigd van de strakke Franse aanleg naar de romantische Engelse stijl, met veel slingerende paadjes en verrassende doorkijkjes. Ten zuiden van het landhuis is dit het sterkst herkenbaar: hier heet het dan ook het 'Engelse werk'.
Vanuit het landhuis loopt een lange, kaarsrechte zichtlijn in westelijke richting, de zogenaamde ‘Ronde-O-laan’. Deze laan is een restant van de Franse parkaanleg en is genoemd naar de ‘Ronde O’, een verbastering van ‘rondeau’, een plaats vlak bij de Westerweg waar vroeger verschillende lanen bijeenkwamen.
De Kattenberg
Vlak bij de Rijksweg en even ten noorden van de zichtlijn vinden we de mysterieuze Kattenberg. De Kattenberg is een opvallende heuvel in het bos met een prachtige grote en oude linde er op.
Over de oorsprong en de exacte ouderdom van de Kattenberg tast men in het duister. Archeologen vermoeden dat de heuvel kunstmatig is en ergens uit de late middeleeuwen dateert. Er is echter nog geen onderzoek naar verricht. De naam Kattenberg doet wel vermoeden dat de heuvel wellicht ouder is: katten worden vaak in relatie gebracht met hekserijen en mogelijk ook voorchristelijke gebruiken. Is de Kattenberg een grafheuvel die later is verhoogd? Wat was de oude functie van deze plek? Alleen onderzoek kan de in nevelen gehulde historie van het heuveltje verhelderen.
Waarschijnlijk is de heuvel tijdens het graven van de waterpartijen rond het landhuis verhoogd is met de daaruit vrijgekomen grond. De linde op de heuvel dateert in ieder geval van vòòr 1700 en bevindt zich met de stam voor een deel onder de grond.
De Kattenberg is erg geliefd bij bezoekers van het bos en wordt vaak beklommen door kinderen en joggers. Bovenop heb je een schitterend zicht op het ruim opgezette bos.
De Preekstoel
Een andere bijzondere plek in het bos is de Preekstoel. Het is een kleine verhoging op de kruising van de Kuillaan en de Westerweg. Volgens de overlevering was de preekstoel een oude, voorchristelijke cultusplaats waar men oude goden aanbad. Ook vertelt men dat Willibrord hier gepreekt zou hebben. Vòòr het uitbreken van De Opstand zouden de protestanten hier hun hagenpreken gehouden hebben.
Heilig Heiloo
De naam 'Heiloo' is erg oud. Waarschijnlijk betekent het 'heilig bos', of 'heilige hoogte'. Een naam die de fantasie prikkelt. Hoe heilig is Heiloo?
Het verhaal gaat dat de missionaris Willibrord bij het huidige Heiloo een open plek tussen de bomen ontdekte, waar zich een centrum van voorchristelijke verering bevond. Hier werden de heidense goden aanbeden. De mensen woonden toen een stuk noordelijker, ongeveer waar nu het Heilooërbos ligt.
Willibrord bekeerde de dorpelingen tot het christendom en bouwde op die open plek een klein, houten kerkje. In de eeuwen na de stichting van de kerk concentreerde de bewoning zich steeds meer rond de oude kerk: het huidige Heiloo was geboren.
In 2005 deed men vlak bij het Heilooërbos een belangrijke ontdekking: men vond de resten van zo'n twintig in een cirkel geplaatste boomstammen op de grens van de vochtige laagte van de strandvlakte en de droge strandwal. Men heeft sterke vermoedens dat deze 'woodhenge' (een houten 'stonehenge') een rituele functie heeft gehad. Vlak na de ontdekking reconstrueerde men de stammencirkel, nu is het terrein bebouwd.
De stichting van een kerk juist in Heiloo, de Kattenberg, de Preekstoel, de 'woodhenge' en de naam van Heiloo zelf wijzen er op de locatie vermoedelijk al voor de komst van Willibrord een belangrijke religieuze functie vervulde.
Baduhenna
De Romeinse schrijver Tacitus vertelt van een 'heilig woud van Baduhenna' waar een slag plaatsvond tussen opstandig Friezen en de Romeinen in 28 na Chr. Baduhenna is vermoedelijk een Friese oorlogsgodin. Sommige historici denken dat de locatie van dat heilige woud in de omgeving van Heiloo gezocht kan worden. Wellicht bestaat er een verband tussen dat heilige woud en het 'heilige loo' uit de naam Heiloo? Tot op heden ontbreekt echter archologisch bewijs hiervoor. Zo'n slag zou sporen in de bodem moeten nalaten. De historische stichting van Heiloo is echter overtuigd: de stichting heet 'Baduhenna'.
Natuur
Het landgoed kent een zeer gevarieerde natuur. In het voorjaar is de bosbodem bezaaid met speenkruid en wilde hyacint. In het najaar zijn er zeer veel paddestoelen te vinden.
Het landgoed is in beheer bij Natuurmonumenten. Momenteel is men bezig met een herstelplan voor het landgoed, waarbij bomenlanen gerenoveerd en specifieke kenmerken van de parkaanleg in oude staat terug worden gebracht. Natuurmonumenten werkt samen met PWN en Staatsbosbeheer om één groot aaneengesloten natuurgebied te realiseren rond Egmond, Bergen en Schoorl, waar Nijenburg onderdeel van uitmaakt.
Sfeer van het landgoed
Het bos is rustgevend. Het ruisende achtergrondgeluid van de doorgaande weg en de spoorlijn zijn hoorbaar maar lijken niet te kunnen doordringen tot de kern van het bos. Je kunt er zonder problemen uren rondlopen. Vanwege de variatie in beplanting en de plotselinge zichtlijnen is de sfeer op elke plek anders. Zittend boven op de Kattenberg, met je rug tegen de stam van de eeuwenoude linde en uitkijkend over het bos is een prachtige plek om de mystiek van het bos op je te laten inwerken.
Locatie
Bereikbaarheid
Landgoed Nijenburg is vrij toegankelijk op wegen en paden.
Vanaf de A9 is Nijenburg te bereiken door Heiloo te volgen. Op de N9 (ring Alkmaar) bij de verkeerslichten linksaf. Je rijdt nu door het landgoed heen: rechts kun je de Kattenberg ontwaren en links verschijnt het landhuis. Ga bij de eerste verkeerslichten rechtsaf, het spoor over en dan na 200 m rechtsaf. Let op: voor het bereiken van de beschreven locaties is het noodzakelijk de onbewaakte spoorwegovergang over te steken! De meeste locaties liggen tussen de spoorweg en de verkeersweg. Het landhuis ligt aan de andere zijde van de weg: let ook goed op bij het oversteken!
Wanneer
Op zondag kan het vrij druk zijn in het bos, met name rond de Kattenberg. Bezoek het landgoed eens vroeg ’s ochtends of op een doordeweekse dag aan het begin van de avond.
Tip
- Bezoek het landgoed op één van de avonden rond 21 juni: de zon gaat dan precies onder in het verlengde van de zichtlijn vanaf het landhuis. Na zonsondergang komen er konijntjes tevoorschijn rond de Kattenberg die zich, als ze eenmaal aan je gewend zijn, best willen laten aanhalen.
- De geel gemarkeerde wandelroute van 5 kilometer voert langs de meest bijzondere plekjes van het landgoed.
In de omgeving
Breng eens een bezoek aan de prachtige oude witte kerk van Heiloo met de beroemde Willibrordusput op ongeveer een kilometer ten zuiden van het landgoed. Vermoedelijk is dit de locatie van de 'open plek' waar Willibrord zijn kerk stichtte.
Meer informatie
Eten en drinken
Verblijf in de omgeving
Meer lezen over de omgeving